Kiến thức phổ thông về dông, sét
Dông là hiện tượng thời tiết kèm theo
sấm, chớp xảy ra. Cơn dông được h́nh thành khi có khối
không khí nóng ẩm chuyển động thăng. Cơn dông có thể kéo dài từ 30
phút đến 12 tiếng và có thể trải rộng từ vài chục đến hàng trăm
km.
Trong giai đoạn đầu phát triển của
cơn dông, khối không khí nóng ẩm chuyển động lên trên. Sự phân
chia điện tích trong mây dông gây bởi chuyển động thẳng đứng trong
đám mây. Sự phân bố điện tích trong đám mây khá phức tạp. Khảo sát
thực nghiệm cho thấy, thông thường mây dông có kết cấu như sau:
vùng điện tích âm chính nằm ở khu vực độ cao 6 km, vùng điện tích
dương ở phần trên đám mây ở độ cao 8-12km và một khối điện tích
dương nhỏ phía dưới chân mây.
Khi các vùng điện tích đủ mạnh sẽ xảy
ra phóng điện sét. Phóng điện có thể xảy ra trong một đám mây giữa
các vùng điện tích trái dấu, xảy ra giữa các đám mây với nhau hoặc
giữa mây với đất.
Sét gây tác hại cho con người khi nó đánh xuống đất. Trong loại
sét đánh xuống đất người ta phân chúng ra làm hai loại: sét âm và
sét dương; sét âm (90%) chủ yếu xuất hiện từ phần dưới đám mây
đánh xuống đất. Sét dương thường xuất hiện từ trên đỉnh đám mây
đánh xuống. Loại sét dương này xuất hiện bất ngờ và đôi khi rất
nguy hiểm v́ trời vẫn quang và phần dưới chưa mưa.
Quá tŕnh trung hoà và tái tạo điện
tích xảy ra liên tục trong cơn dông.
Sấm là tiếng động do kênh sét đốt nóng không khí. Khi không khí
nở ra rất nhanh, nó gây ra tiếng động. Ta có thể nghe thấy sấm
trong ṿng bán kính 20 -25km.
Cơn dông có thể ví như một nhà máy
phát điện nhỏ công suất vài trăm megavat. Điện thế có thể đạt hàng
1 tỷ vôn và và ḍng điện 10- 200kAmper. Một tia sét thông thường
có thể thắp sáng bóng đèn 100 w trong ba tháng.
Theo thống kê ước tính trên trái đất
của chúng ta cứ mỗi giây có chừng 100 cú phóng điện xảy ra giữa
các đám mây tích điện và với mặt đất. Công suất của nó có thể đạt
tới hàng tỷ kw, làm nóng không khí đến 28000 độ C(hơn ba lần
nhiệt độ bề mặt mặt trời).
Ngoài tác dụng tạo ra phân nitrogen có lợi cho cây trồng, sét là
hiểm hoạ gây thiệt hại về người và tài sản. Hàng năm theo thống kế
có khoảng 5000 người bị sét đánh...
Vào một thời điểm bất kỳ có khoảng
2000 cơn dông đang hoạt động. Một cơn dông b́nh thường kéo dài 4
tiếng có thể có 10 000 cú phóng điện trong đó có 1000-2000 phóng
xuống đất.
ở Việt nam có thể có tới 2 triệu cú
sét đánh xuống đất trong ṿng 1 năm. Tại một số khu vực như Cổ
dũng (Hải dương), Sơn lộc (Hà tĩnh), Đồng bằng sông Cửu long, sét
gây tâm lư hoang mang trong nhân dân.
Nghiên cứu dông sét là làm ǵ?
Việc nghiên cứu dông sét là tiến hành
quan sát, nghiên cứu hoạt động dông trong không gian và thời gian,
xác định mật độ sét (số tia sét/km2.năm), tiến hành đo các thông
số sét khác như cường độ ḍng điện sét, độ dốc ḍng sét... Thực
hiện pḥng chống sét là dựa trên các số liệu điều tra cơ bản về
dông sét lựa chọn một cách sáng tạo các công nghệ chống sét thích
hợp cho từng đối tượng cần bảo vệ.
Mật độ sét là đại lượng đặc trưng quan trọng cho cường độ hoạt
động dông sét của từng khu vực và việc xác định nó đ̣i hỏi nhiều
công đoạn phức tạp. Giá trị này khác nhau theo khu vực, phụ thuộc
vào đặc điểm địa h́nh khí hậu và các hoạt động thời tiết khác.
Từ thập kỷ 60 trở lại đây, tại các
nước phát triển ở châu Âu và châu Mỹ, do nhu cầu ứng dụng thực tế,
việc nghiên cứu dông sét được phát triển mạnh mẽ. Người ta đă tiến
hành thu thập số liệu về dông sét trong nhiều năm nhằm phân vùng
hoạt động dông, nghiên cứu các quy luật phát triển của chúng phục
vụ công tác dự báo dông. Hàng loạt các công tŕnh xác định mật độ
sét, cũng như các thông số của sét và từ đó đề xuất các biện pháp
dự pḥng chống sét, cụ thể như cho các đường dây tải điện, các
công tŕnh công nghiệp quan trọng, các sân bay, kho xăng, bến
cảng, nhà máy điện hạt nhân, băi phóng tên lửa và tàu vũ trụ...
|